Jak zostać wieśniakiem, czyli rzecz o pływaniu w kisielu

Rafał Ziemkiewicz, w czasach, kiedy nie był jeszcze nadwornym propagandystą partii genetycznego patriotyzmu, tylko niezależnym, samodzielnie myślącym, a przy tym naprawdę błyskotliwym publicystą, porównał był życie w Polsce do pływania w kisielu. Niby można prowadzić biznes, niby można samodzielnie w coś, choćby budowę domu, zainwestować, nawet leczyć się w „państwowej bezpłatnej służbie zdrowia” można, ale wszystko to tylko kosztem olbrzymiego wysiłku. Takiego, jakiego wymaga właśnie pływanie w kisielu. Ponieważ pływają w nim wszyscy, w związku z tym mało kto odczuwa to jako dolegliwość. Dopiero wyjazd do krajów cywilizowanych, Francji, Wlk Brytanii, czy Szwecji, powoduje, że nagle z kisielu przeskakuje się do czystej wody i pływaka ogarnia rozkoszne zdumienie, że – okazuje się – można! Sprawy, które były nie do urzędowego przebrnięcia w Polsce, w takiej Szwecji załatwiane są od ręki przez Internet. W krajach jeszcze bardziej rozwiniętych, np. w USA, takich spraw, jak „pozwolenie na budowę” w ogóle się w żadnym urzędzie nie „załatwia”. Czy łatwo można się w tej materii z Ziemkiewiczem zgodzić? I tak i nie. Obiektywnie miałby on oczywiście rację. Nie sposób jednak powstrzymać się w tym miejscu od złośliwej uwagi, że to właśnie PiS, partia, której ostatnio RAZ stał się fanatycznym wyznawcą, w trakcie swoich rządów próbowała, a po ich utracie przynajmniej postulowała, ów kisiel jak najbardziej zagęścić, bo w czystej wodzie lepsi pływacy (czyli ludzie zdolniejsi, pracowitsi i oszczędniejszy), w żargonie nowych idoli RAZa „bogaci i wpływowi”, radzą sobie dużo lepiej niż „biedni i potrzebujący”, a przecież do tego dopuścić w żaden sposób nie można.

 

Sam autor niniejszego bloga, chociaż poglądy ma skrajnie liberalne, na pograniczu libertarianizmu i uważa ludzi prowadzących swój własny biznes za należących do grupy najbardziej wartościowych członków społeczeństwa, to sam jednak do zostania jednym z nich nie ma odpowiednich cech charakteru. Przede wszystkim jest na to zbyt leniwy. Swoje osobiste wrażenia z pływacko-kisielowej przygody, może zatem opisywać nie z pozycji samodzielnego biznesmena, tylko od niejako drugiej strony – jako inwestor.

 

W ciągu ostatnich kilku lat bowiem autora niniejszego eseju, także również dzięki aktywności publicystycznej, stało się stać być na wybudowanie sobie porządnego domu i przeprowadzkę do niego. Ta ostatnia czynność, zresztą jeszcze nie zakończona, wymusiła na mnie ograniczenie częstotliwości wpisów na blogu, mam nadzieję, że przejściowo. Ten wpis, na przekór zasadzie, którą staram się tu zachować, a która wymaga, by nie pisać o sobie, ale o rzeczach interesujących szerszą publiczność, poświęcę na opis własnych zmagań z kisielem. Być może jednych on rozbawi, a dla drugich, planujących podobną zmianę w życiorysie, okaże się przydatny.

 

Aby zbudować dom, przede wszystkim trzeba mieć gdzie to uczynić. Potrzebna jest działka. I już na tym etapie zaczyna się kisiel. Potrzebna jest nie jakakolwiek działka, ale działka uznana przez urzędasów za „budowlaną”. Państwo polskie cechuje bowiem, sięgające jeszcze czasów komuny, przekonanie, że najcenniejsze, najbardziej wartościowe i szczególnie wymagające ochrony przed swoimi formalnymi właścicielami są grunty użytkowane rolniczo. Stąd, jeżeli w rejestrze gruntów jakaś działka jest wpisana jako „rolnicza”, dla naszych celów jest praktycznie nieprzydatna. Można co prawda spróbować jej tzw „odrolnienia”, co jednak wiąże się z wysokimi opłatami, albo liczyć na możliwość wybudowania tzw „siedliska”, ale ta z kolei możliwość zależy od bardzo daleko posuniętej życzliwości urzędników. Świadomi tego stanu rzeczy wybraliśmy wraz z żoną działkę nie obciążoną powyższą wadą, co i innym polecamy. Oczywiście potrzebna działka powinna mieć i inne pożądane cechy. Powinna być w miarę dobrze skomunikowana, żeby dało się do niej dotrzeć latem i zimą, powinna być uzbrojona przynajmniej w prąd, jeżeli już nie w inne media, nie powinna być zbyt mała, bo sąsiedzi wlezą na głowę, ani zbyt duża, bo pracy w ogrodzie będzie za wiele. Gdzieś tak między 1000, a 3000 m2 przebiega moim zdaniem optimum. Oczywiście, jeżeli ktoś nie jest na tyle bogaty, że buduje sobie nie dom, ale rezydencję, ze służbą, ogrodnikiem, etc, ale to już zupełnie inny segment rynku.

 

Oczywiście działka, posiadająca wszystkie wymagane zalety na raz, posiada jeszcze jedną cechę do kompletu – jest potwornie droga. Zgodnie z prawem popytu i podaży owa drogość wynika z małej podaży, o przyczynach czego napiszemy później. Na razie zaznaczyć trzeba, że aby uniknąć przepłacania, należy wybrać działkę, której brakuje kompletu wszystkich pożądanych cech, ale, co do której można się spodziewać, że owych cech (np. droga, prąd, wodociąg) nabędzie w wyobrażalnej przyszłości.

 

Taką drogę właśnie obraliśmy. Dodatkowo pomógł nam łut szczęścia, albowiem zakupu dokonaliśmy na wiosnę 2006 roku, tuż przed gwałtownym boomem na rynku nieruchomości i związanym z tym gwałtownym wzrostem cen. Wystarczy zaznaczyć, że ceny działek w tej okolicy, w ciągu dwóch lat wzrosły ponad sześciokrotnie. A i teraz, pomimo spadku cen nadal przewyższają kwotę, którą zapłaciliśmy, ponad cztery razy. Można by rzec interes życia.

 

Wyjaśnimy teraz, dlaczego odpowiednie działki budowlane są takie drogie, czyli dlaczego ich podaż jest tak mała. Otóż, aby w ogóle wybudować cokolwiek, nawet na działce, która nie jest bezcennym terenem rolnym, należy zrobić kolejny dystans w kisielu. Potrzebna jest deklaracja władzy, co mianowicie na danej działce można wybudować. Czy dom jednorodzinny, czy wielorodzinny, sklep, fabrykę butów, hurtownię, etc. Taka deklaracja przybiera dwojaką formę. Pierwszą z nich jest tzw. „plan zagospodarowania przestrzennego” Jest on uchwalany przez gminę i dotyczy zwykle stosunkowo dużego obszaru, zdarzają się nawet plany obejmujące gminę jako całość. Plan ów określa czasami bardzo detalicznie i szczegółowo, jakie budynki gdzie mogą być wybudowane, jakiej wysokości, szerokości i długości, ile mogą mieć kondygnacji, a ile miejsc parkingowych, jaki kolor mogą mieć elewacje, a jaki dach, etc.

 

Co by negatywnego, o planach miejscowych nie napisać, np że stanowią poważne ograniczenie dysponowania swoim mieniem, nie zmieni to faktu, że plany miejscowe nie są jeszcze wcale takie najgorsze. Z góry konkretnie wiadomo, co, na jakiej działce można postawić, można więc dokonać racjonalnego wyboru przy zakupie. Równocześnie plan stanowi bardzo mocne zabezpieczenie, przed szarogęszeniem się gminnych i powiatowych urzędników. Jeżeli Twój projekt jest zgodny z planem – jesteś kryty i zabezpieczony przed dalszymi widzimisię władzy. Inaczej jest w przypadku, kiedy planu miejscowego nie ma. Wtenczas potrzebna jest tzw „wuzetka”, czyli „decyzja o warunkach zabudowy” wydawana przez gminnych urzędników dla konkretnej działki. „Wuzetka” jest, w przeciwieństwie do planu, wydawana po całkowitym uważaniu, przepisy są bowiem w tej materii wyjątkowo niejasne i zagmatwane. Jakie olbrzymie pole do patologii, korupcji i dalszego gęstnienia kisielu to otwiera, nie trzeba już chyba uzasadniać.

 

Władza lokalna doskonale rozumie jak potężnym instrumentem władzy i dochodów są „wuzetki” i  nie ma najmniejszego zamiaru rezygnować z takiego użytecznego narzędzia. Stąd też plany miejscowe, choć ostatnio przyśpieszono ich uchwalanie, nadal są w kraju rzadkością. A wuzetki codziennością, co do której nie należy się dziwić, że „tak jakoś” nie może być wydana w kształcie w jakim chciałby ją mieć właściciel działki, przynajmniej dopóki interesant nie odkryje jak „zaprogramować” urzędnika na życzliwość. To też powoduje, że działki, na które jednak udało się uchwalić plan, lub też wyszarpać, wyżebrać, zachachmęcić, etc, wuzetkę, są stosunkowo nieliczne i dlatego nieproporcjonalnie drogie. Nasza działka, w chwili zakupu, planu, co prawda jeszcze nie miała, ale w ciągu roku udało się go gminie uchwalić. Plan miejscowy, oprócz innych swoich zalet, powoduje też automatyczne „odrolnienie” danego terenu, co jak już wspomniano jest zauważalnym ułatwieniem w pokonywaniu kisielowego dystansu.

 

W momencie więc, kiedy mamy już działkę z uchwalonym planem, (lub wuzetką) przepłynęliśmy już ponad połowę dystansu. Potrzebny jest jeszcze projekt, który musi być do wymogów planu dostosowany. Można zamówić cały od nowa, można kupić gotowy i tylko dostosować go do konkretnej działki. Obecnie dostępne są na rynku tysiące projektów domów w rozmaitych stylach, kształtach i rozmiarach, do wyboru do koloru. Chociaż ta druga opcja przeklinana jest przez zawodowych architektów, jako „nie dająca szans na wyrażenie swojej osobowości” ,my, nie odczuwając potrzeby wyrażania swojej osobowości, a jedynie potrzebę mieszkania, wybraliśmy właśnie nią. Pozostają jeszcze media. Prąd, woda, gaz, kanalizacja, przy czym prąd jest w zasadzie konieczny. W celu zaopatrzenia w wodę można wywiercić studnie, ścieki odprowadzać do szamba, czy nawet przydomowej oczyszczalni ścieków (bardzo dobrze funkcjonujące urządzenia), o ile plan na to pozwala. Gaz można mieć ze zbiornika, lub założyć ogrzewanie olejowe, groszkowe, czy nawet elektryczne (w tym pompę ciepła). No, ale bez prądu się nie obejdziemy.

 

Potrzebujemy zatem od miejscowego zakładu energetycznego dokument zwany „warunkami przyłączenia”, lub od razu umowę przyłączeniową. Uzyskuje się ją dosyć łatwo, w końcu zakłady energetyczne, mimo że dopiero niedawno zaczęły tracić monopol na dostawy prądu, już od dłuższego czasu, w przeciwieństwie do urzędów, funkcjonują na zasadach komercyjnych. Umowę więc podpisać łatwo, znacznie trudniej ją wyegzekwować. Poślizgi w terminach faktycznego wykonania przyłącza, rzędu roku i więcej, są normą. Monopolista się nie śpieszy, bo przecież klient i tak nie zając. No, ale na tym etapie potrzebna nam wyłącznie sama umowa.

 

Mając już komplet dokumentów, występujemy do starosty o pozwolenie na budowę. Miażdżąca większość poświęconej zagadnieniom budowlanym medialnej publicystyki koncentruje się właśnie na tym dokumencie, naprawdę jednak, jak już wspomnieliśmy, kisiel najgęściejszy jest w okolicach wuzetki/planu miejscowego i tu jest właściwe wąskie gardło. Jeżeli nasz projekt jest zgodny z planem/wuzetką, pozwolenie na budowę jest czystą formalnością, pozbawioną jakichkolwiek utrudnień. I tak uzbrojeni w pozwolenie możemy rozpoczynać naszą budowę.

 

Wróćmy teraz jeszcze na chwilę do samego projektu. W końcu w nim właśnie będziemy mieszkać. Pisałem już, że projektów gotowych jest takie zatrzęsienie, że właściwie nie ma potrzebny zamawiać projektu nowego, wielokrotnie droższego, no chyba, że ktoś chce specjalnie wyrazić swoją osobowość i za to zapłacić. Wybranie najbardziej dopasowanego do potrzeb inwestora projektu jest sprawą indywidualną, dobrze jest jednak pamiętać o następujących zasadach. Wejście do budynku powinno się znajdować od strony północnej, natomiast salon i inne największe pomieszczenia powinny mieć okna wychodzące na południe. Pomieszczenia małe nie powinny mieć okien zachodnich. Sam budynek powinien być jak najmniej rozczłonkowany, najlepiej jak jest to jedna zwarta bryła. Oczywiście nie zawsze da się to osiągnąć, ale powinno się do tego dążyć. Wynika to z konieczności zminimalizowania kosztów ogrzewania. Koszty te bowiem, wynoszą grubo powyżej 50% (zwykle 60-70%) wszystkich kosztów eksploatacyjnych naszego domu. Każda oszczędność w tym obszarze będzie zatem wymierna. Oczywiście nie należy wylewać dziecka z kąpielą i inwestować w „energooszczędność” naszego domu bez żadnego opamiętania. Skończymy wtedy bowiem w czymś w rodzaju stacji kosmicznej, w której nawet okna są nieotwieralne, a nakłady poniesione na „energooszczędność” zwrócą się dopiero po …kilkuset latach.

 

Wbrew pozorom wybranie sposobu ogrzewania domu jest kwestią drugorzędną. Najważniejsze jest odpowiednie ocieplenie. 15 cm na podłodze i ścianach, oraz 25 cm na poddaszu można uznać za przyzwoite. Dalsze pogrubianie izolacji daje już niewielki zysk energetyczny w porównaniu z kosztami. Co do okien, to większość produkowanych obecnie modeli można uznać za zadowalające. Lansowane zaś co jakiś czas wynalazki w rodzaju okien z argonem, czy nawet kryptonem, są zdecydowanie za drogie w stosunku do efektów. Tym bardziej w momencie, kiedy gaz wypełniający przestrzenie między szybami się ulotni.

 

W momencie rozpoczęcia budowy, niżej podpisany pragnął mieć właśnie dom maksymalnie „energooszczędny”, czy wręcz „pasywny”. W trakcie jednak zbierania informacji na temat konkretnych rozwiązań, typu gruntowych wymienników ciepła, rekuperacji, czy pomp ciepła, wszystkie one po kolei spadały z listy inwestycji. Są to bowiem, wymagające bardzo dużych nakładów inwestycyjnych, typowe zabawki dla bogaczy i ich okres zwrotu jest po prostu zdecydowanie za długi. Mają one sens ekonomiczny dopiero w pewnej skali, gdzieś powyżej 500-700 m2 powierzchni użytkowej, najlepiej jeszcze z basenem, nie wynaleziono bowiem do tej pory lepszego nad pompę ciepła sposobu na podgrzewanie wody w basenie. Ale dom o takiej powierzchni, to już nie jest dom, ale raczej rezydencja człowieka bogatego. W budynkach o skromniejszych gabarytach wszystkie te urządzenia, owszem, pracują bardzo dobrze. Dopóki się nie zepsują. Albo dopóki zakład energetyczny nie odłączy zasilania na tydzień, lub dwa, jak to ostatnio miało miejsce w kilku miejscach w Polsce.

 

Ostatecznie wybudowaliśmy podwójny system grzewczy z pieca gazowego i kominka z tzw „płaszczem wodnym”. Sercem układu, do którego doprowadzone są wszystkie źródła ciepła jest olbrzymi, tysiąclitrowy zbiornik, a właściwie dwa zbiorniki na wodę grzewczą i użytkową wbudowane jeden w drugi. Na parterze zrobiliśmy ogrzewanie podłogowe, na piętrze i w łazienkach klasyczne grzejniki, „kaloryfery”. Do tego dochodzi jedyny element „ekologiczno-energooszczędny” który ostał się z opisanej powyżej inwestycyjnej rzezi. To kolektor słoneczny zwany też „solarem”. Przetwarza on energię światła słonecznego na energię cieplną, którą przesyła do zbiornika z ciepłą wodą. Tak naprawdę, ekonomiczność owego solara też pozostawia wiele do życzenia, co najwyżej zwraca się on „na styk”, ale w tym przypadku bardziej chodzi o wygodę. Od maja do września, a nawet, o ile tylko pogoda w miarę dopisuje, w kwietniu i październiku, zapewnia on w 100% ciepłą wodę użytkową do bardzo nawet rozrzutnej kąpieli, bez konieczności palenia w czymkolwiek, włączania pieca, termy, etc… Dodatkowo wspomaga on centralne ogrzewanie. Mój egzemplarz jeszcze w listopadzie potrafił podnieść temperaturę wody w zbiorniku o 4-5 stopni, a i w grudniu, mimo wyjątkowo paskudnej w tym roku pogody, zdążył się parę razy włączyć. Kolektor słoneczny – rurowy (bo są i płaskie – tańsze lecz o gorszych parametrach pracy) mogę zatem, w przeciwieństwie do pozostałych wzmiankowanych urządzeń, polecić każdemu, kto ma jakieś niezacienione, nasłonecznione miejsce na dachu.

 

No dobra, wybudowaliśmy nasz dom (przebieg inwestycji ze strony „technicznej” to temat na zupełnie odrębny esej), to możemy w nim zamieszkać? W żadnym przypadku! Nie zapominajmy, że cały czas pływamy w kisielu. Aby formalnie zakończyć budowę potrzebne nam jest nie co innego, jak właśnie „pozwolenie na użytkowanie”. W przypadku domów jednorodzinnych zdobywa się je według „uproszczonej” procedury i należy złożyć w powiatowym inspektoracie nadzoru budowlanego (pozwolenie na budowę zdobywaliśmy w starostwie powiatowym, a pozwolenie na użytkowanie w powiatowym inspektoracie. To dwa osobne urzędy i dwa komplety zatrudnionych tam urzędasów) jedynie odpowiednią kupkę papierów:

 

 

– Oryginał dziennika budowy z wpisem geodety uprawnionego o wytyczeniu obiektu na gruncie

– Oświadczenie kierownika budowy

– Powykonawczą inwentaryzację geodezyjną terenu

– opinia mistrza kominiarskiego

– protokół lub oświadczenie osoby posiadającej wymagane kwalifikacje o wykonaniu instalacji elektrycznej wewnątrz budynku

– protokół z odbioru instalacji gazowej oraz próba jej szczelności

 – Oryginały protokołów odbioru przyłączy:

– Instalacja elektryczna

– Instalacja wodna

– Instalacja kanalizacyjna

– Instalacja gazowa

– Kopia świadectwa charakterystyki energetycznej

– kopie rysunków wchodzących w skład zatwierdzonego projektu budowlanego, z naniesionymi zmianami, a w razie potrzeby – uzupełniający opis.

– Atest higieniczno-sanitarny zamontowanego zbiornika na nieczystości wystawiony imiennie lub oświadczenie kierownika budowy o szczelności wykonanego szamba

– Kopię decyzji o pozwoleniu na budowę

 

Jak widzimy jest to zupełna prościzna.

 

Po zebraniu owej kupki i złożeniu jej w inspektoracie, odczekujemy trzy tygodnie, które ma rzeczony organ na wniesienie sprzeciwu i już możemy się rozkoszować mieszkaniem w naszym nowym domu. Przepłynęliśmy ów kisiel szczęśliwie kończąc tym samym proces inwestycyjny.

 

Owa opisana powyżej urzędowa droga przez mękę, zgodnie z obserwacją Ziemkiewicza, daleko odbiega od tego, co w podobnych okolicznościach muszą przejść obywatele krajów od Polski normalniejszych, USA, Francji, czy Szwecji. Niemniej, trzeba zaznaczyć, że od czasu wyzwolenia Polski z rządów genetycznych patriotów ów kisiel zdecydowanie rzednie. Przed rozpoczęciem budowy autor eseju był przerażony czekającą go urzędniczą mordęgą. Tym bardziej, ze miał w pamięci okres, kiedy w rządzonej przez Kaczyńskiego, wtedy prezydenta Warszawy, później całej Polski, stolicy, z powodu wdrożonej przez onego „walki z korupcją” nawet proste zarejestrowanie nowego, prosto z salonu, samochodu, przypominało pływanie już nie w kisielu, ale wręcz w betonie i zajmowało w sumie kilka dni, na które trzeba było wziąć urlop i spędzić je w urzędzie. Zbudowani swoimi sukcesami w tej materii na terenie Warszawy, genetyczni patrioci usiłowali później zabetonować całą Polskę. Żeby już nigdy żaden „bogaty i wpływowy” nie mógł się wynosić nad prostego patriotę – człowieka (bez) pracy.

 

Nastawiony zatem byłem wyjątkowo pesymistycznie. Tym większe było zaskoczenie i miłe rozczarowanie, kiedy się okazało, że nie taki diabeł straszny. Przepisy może i nadal są skomplikowane i wewnętrznie sprzeczne, ale diametralnie zmieniło się podejście urzędników do ich egzekwowania. Urzędnicy gminni, a w pewnej mierze i powiatowi okazali się mili, uprzejmi, a czasami nawet pomocni. Skąd taka zmiana?

 

Wydaje się, że przynajmniej częściowo jest to niezamierzony, ale pozytywny rezultat reformy samorządowej. Gminy zyskały na niej na tyle samodzielności, że mogły się jakoś wewnętrznie, także pod kątem „przyjaźni do obywatela” zróżnicować. Przynajmniej w niektórych gminach, jak w mojej obecnej, zwyciężył pogląd, że warto się jednak postarać, aby przyciągnąć i zadowolić mieszkańców, bo to przekłada się na realny wzrost dochodów i możliwości. Wójt rozwijającej się gminy może zostać burmistrzem, burmistrz, prezydentem. Dysponują też coraz większym budżetem. Inne gminy wybrały z kolei walkę z „inwazją hipermarketów” i obrzydzanie życia swoim mieszkańcom na wszystkie dostępne dla siebie sposoby. Pouczająca jest tu, znana autorowi z autopsji, historia „życzliwych”, nie rzucających kłód pod nogi, Skierniewic i „patriotycznego” i „broniącego polskiego rynku i miejsc pracy” Łowicza. Skończyło się na tym, że mieszkańcy Łowicza najpierw zaczęli jeździć na zakupy do Skierniewic (przy wlocie szosy łowickiej powstało tam całe centrum handlowe), a następnie się tam …przeprowadzać. Dopiero wtedy patrioci z Łowicza musieli pójść po rozum do głowy. Rozwinęła się, jednym zdaniem, konkurencja między gminami o przyciągnięcie mieszkańców i inwestorów i to cała zagadka. Szkoda, że ów mechanizm nie działa tak dobrze w skali całego kraju. Niemniej jednak działa. Na dole, niepostrzeżenie, nie czekając na wielkie reformy i ofensywy legislacyjne, Polska coraz bardziej normalnieje i coraz bardziej zaczyna przypominać kraje cywilizowane. Jest to również powód, dla którego PiS i w ogóle genetyczny patriotyzm tak bardzo nienawidzą samej idei samorządności, czy, uchowaj Zimny Lechu, autonomii. Ich idealne państwo jest bowiem w 100% scentralizowane, a wszelkie organa wykonują tylko polecenia z góry i przesyłają do niej raporty. Nikt nie śmie niczego uczynić na własną rękę a w całym kraju panuje jednolicie socja…, tj tfu!, „solidaryzm”.

 

Na całe szczęście obecna partia genetycznych patriotów popełniła spektakularne polityczne samobójstwo, zatem potrwa jakiś czas, zanim znów się oni zorganizują, a z nieubłagalnych biologicznie powodów, będzie to siła znacznie od PiSu słabsza.