Pomnik Becka cz II

Sytuacja geopolityczna Polski pod koniec lat 30 XX wieku była beznadziejna. Otoczona była ona ze wszystkich stron wielokrotnie od siebie silniejszymi wrogami, podminowana od środka przez wrogo do siebie nastawione mniejszości (niemiecką i ukraińską) znajdowała się w sytuacji znacznie gorszej niż I RP pod koniec XVIII wieku. Wtedy przynajmniej rozbiór Polski został uznany na świecie za zbrodnię. W wieku XX zaś byłby potraktowany jako sprawiedliwość dziejowa, zgodna z zasadą samostanowienia narodów. W ówczesnej opinii światowej, jeżeli już Polska w ogóle miała istnieć, to powinna się ograniczać do małego kraju nad górną i środkową Wisłą. Warszawa, Kraków i być może Poznań. Bo już Lwów, Wilno, Gdańsk to na pewno nie. „Państwo sezonowe”, czy „pokraczny bękart traktatu wersalskiego” to nie były tylko propagandowe złośliwości, ale oddawały powszechny w Europie i na świecie sposób myślenia o naszym kraju. W obliczu nadciągającej światowej zawieruchy wojennej, wydawało się, że tak właśnie Polska musi skończyć. I to w wariancie optymistycznym, bo powtórne, całkowite wymazanie z mapy też było jak najbardziej realne.

 

Polacy ówcześni, wbrew temu, co Zychowicz i jemu podobni wypisują, nie byli idiotami, zapatrzonymi w siebie durniami, upajającymi się pozorami potęgi i znaczenia mitomanami. Kalkulowali na chłodno i rozsądnie. Wiedzieli, że:

 

1. Zarówno Niemcy, jak i ZSRR będą dążyć do poważnego okrojenia, czy wręcz całkowitego zlikwidowania Polski
2. Polska jest za słaba, żeby samodzielnie stawić opór choćby jednemu z tych wrogów, a co dopiero obu naraz.
3. Na jakąkolwiek realną pomoc i sojusz przeciwko nim nie można liczyć. Potencjalni sojusznicy byli i zbyt słabi i w przeciwieństwie do Polski, nie skonfliktowani z oboma gigantami na raz. To powodowało, ze zawsze chętniej się sprzymierzali z jednym z totalitaryzmów przeciwko drugiemu kosztem Polski, niż z Polską przeciwko obu na raz. Czechosłowacja pomocy przeciwko Niemcom szukała u Stalina, a Rumunia, przeciwko Stalinowi u Hitlera
4. Sojusz z jednym z bandziorów przeciwko drugiemu nie tylko nic nie dawał, ale także skończyłby się rozbiorem. Ewentualny konflikt między Hitlerem a Stalinem mógłby wybuchnąć dopiero po upadku Polski.
5. Gdyby wojna Stalina z Hitlerem po zlikwidowaniu Polski, toczyła się tylko między nimi dwoma, wygrałby zapewne Hitler. Gdyby zaś przeciwko Niemcom wystąpiły także mocarstwa Zachodu, pewne było zwycięstwo Stalina.

 

Sytuacja strategiczna wydawałoby się bez wyjścia. A jednak takie wyjście zostało znalezione! Skoro klęska Polski była nieuchronna, to należało doprowadzić do tego, żeby ta klęska przebiegła w sposób kontrolowany i żeby dalsze wydarzenia potoczyły się w korzystny dla Polski sposób. Czyli, skoro nie można było się obronić przed dwoma totalitaryzmami, należało doprowadzić do tego, aby jeden z nich, zniszczył tego drugiego, a przy tym Polska, przynajmniej formalnie, znalazł się w obozie zwycięskim. Długofalowo korzystniejsze dla Polski było zniszczenie Niemiec przez Stalina, niż na odwrót, bo Niemcy, nawet po, wcale zresztą nie nieuchronnym, upadku nazizmu i „dehitleryzacji”, nigdy by dobrowolnie nie zrezygnowały ze Śląska i Pomorza. Nadal też, rzecz jasna, istniałyby Prusy Wschodnie, i tym samym nierozwiązywalny konflikt polsko-niemiecki. Tymczasem włączenie Polski do bloku sowieckiego, mogło być jedynie tymczasowe i po nieuchronnym upadku komunizmu (już w latach 20 ukazywały się publikacje, które nie tylko to przewidywały, ale nawet dość precyzyjnie określały termin – około roku 1980), Polska mogła ponownie się wyłonić jako kraj suwerenny i położony w znacznie, po likwidacji Prus, lepszym geopolitycznie otoczeniu niż II RP.

 

Polska powinna zatem zostać członkiem koalicji antyniemieckiej, a dopóki taka koalicja nie powstanie, wykorzystać nietrwałe i niestabilne odprężenie polsko –  niemieckie dla rozbudowy własnego potencjału gospodarczego, poprzez wzrost, wcześniej praktycznie nie istniejącej, wzajemnej wymiany handlowej, import niemieckich, ciągle jeszcze najnowocześniejszych na świecie, technologii i uzyskania niemieckiej pomocy technologicznej i organizacyjnej w rozbudowie przemysłu. Należy też skłonić zachodnie mocarstwa, do zaangażowania się, choćby tylko politycznego, w obronę wschodniej Europy przed roszczeniami niemieckimi. Albowiem przed marcem 1939 roku, niemiecką aneksją resztki Czech i pogwałceniem tym samym traktatu monachijskiego, Polska nie mogła liczyć na żaden układ z Wlk Brytanią, żadne, choćby nawet tylko papierowe, gwarancje. Hitlerowska polityka wobec Europy środkowej była bowiem wcześniej interpretowana w duchu Locarno. Jako uczciwa i zrozumiała próba skorygowania zbyt dla Niemców surowego i niesprawiedliwego traktatu wersalskiego.

 

W latach 1933-1938, wbrew temu, co uważa Zychowicz, a i większość polskich historyków, to nie Hitler wodził za nos Becka, ale na odwrót, to Beck kuglował, mamił i zwodził Hitlera, czekając na zmontowanie bloku antyniemieckiego z udziałem Wlk Brytanii, za którą, wcześniej czy później musiały pójść i USA, gwarantując tym samym niemiecką klęskę w tej wojnie. Wojna „prewencyjna” z Niemcami w okresie wcześniejszym była kolejnym politycznym mamidłem, a nie jakąś realną możliwością. Zachód nie zgodziłby się na takie rozwiązanie za nic, a sama Polska, była zdecydowanie zbyt słaba, żeby pokonać Niemcy. Nawet po rozgromieniu szczuplutkiej Reichswery, główne zasoby przemysłowe i ludnościowe Niemiec pozostałyby poza polskim zasięgiem i kiedy Niemcy by się w końcu zmobilizowały, Wrzesień zaszedłby wcześniej niż w 1939 roku.

 

Na paradoks zakrawa fakt, że dzisiejsza Polska, mimo, że zajmująca znacznie większy obszar dawniej „niemiecki”, niż II RP, ma z Niemcami stosunki nieporównywalnie lepsze niż jej poprzedniczka. To oczywiście nie żaden cud, tylko właśnie rezultat rozstrzygnięć jałtańskich. Bo i środek ciężkości dzisiejszych Niemiec nie leży, jak w czasach II Rzeszy, Republiki Weimarskiej i III Rzeszy, w Prusach, tylko, podobnie jak średniowiecznego i wczesnonowożytnego Cesarstwa, z którym Polska praktycznie zawsze miała doskonałe stosunki, nad Renem i Dunajem. Za cenę wywołanego komunizmem opóźnienia gospodarczego i cywilizacyjnego, które to opóźnienie obecnie mozolnie odrabiamy, oraz uszczuplenia terytorium o to, co i tak było właściwie niemożliwe do utrzymania, Rydzowi, Beckowi i Mościckiemu, udało się zamknąć i zwycięsko dla Polski zakończyć sprawę Prus, która ciążyła fatalnie na polskich losach od XVII wieku. Polska wróciła na tereny, które utraciła w XIV wieku, albo których w ogóle nigdy nie posiadała, a do tego z państwem, do którego te tereny ostatnio należały, nawiązała bardzo przyjazne stosunki. Zabrać wrogiemu sąsiadowi tyle terytoriów, zamienić go z wroga w przyjaciela, i to wszystko uczynić „zdalnie” tylko odpowiednio programując warunki początkowe, to był prawdziwy majstersztyk.

 

Jaką alternatywę dla tego planu proponuje Zychowicz? Ano jakąś bliżej nieokreśloną „konfederację” narodów środkowej i wschodniej Europy pod polskim przywództwem. To były oczywiście w realiach lat 30 i 40 XX wieku kompletne mrzonki. II RP nie potrafiła wypracować jakiejś sensownej polityki nawet wobec niepolskich narodów zamieszkujących jej terytorium już przed 1939. Szykany i represje wobec Ukraińców były akurat tak silne, żeby wzbudzić wśród nich opór i nienawiść, a akurat na tyle słabe, żeby tego oporu nie złamać. Ziarna, z których wyrosły wołyńskie i galicyjskie rzezie, zostały posiane, czy to się komuś podoba, czy nie, w latach 20 i 30. Dlaczego w większej skali, całej Ukrainy i Białorusi, Rzeczpospolita miała sobie poradzić lepiej niż w skali mniejszej, Zychowicz w żaden sposób nie uzasadnia. Polska nie tylko nie mogła myśleć o jakichś podbojach na Wschodzie, ale realnie, jak wykazały wydarzenia na Wołyniu i w Galicji w roku 1943, nie mogła utrzymać nawet tego, co już tam miała. W rzeczywistości historycznej narody Europy wschodniej były gotowe współpracować z Polską tylko obliczu bolszewickiego zagrożenia. Gdy takie zagrożenie słabło, a taki przecież efekt Zychowicz postuluje, natychmiast rzucały się Polsce do gardła. Budowanie jakiejś wschodnioeuropejskiej federacji pod polską hegemonią, było w tym czasie kompletnie niemożliwe, zarówno ze względu na mizerność polskiego potencjału, jak i na rozbuchane do maksymalnych granic nacjonalizmy wśród potencjalnych członków owej federacji, w tym, niestety, także Polski. Taki projekt polityki neojagiellońskiej musiał być wówczas odłożony na półkę i czekać na czasy, kiedy nacjonalizmy się wypalą, a potencjał polski, także w zakresie „soft power”, wzrośnie do poziomu czyniącego alians z Polską dla wschodnich Europejczyków atrakcyjną alternatywą. Ten czas się powoli zbliża, ale nadal jeszcze nie nadszedł. Tym bardziej było to nierealne 70 lat temu.

 

„Balansujcie dopóki się da, a gdy się już nie da, podpalcie świat!” – trudno naturalnie spekulować gdzie, kiedy i w jakiej formie decyzja o realizacji tego postulatu została podjęta, ale to, że taki plan istniał, nie ulega wątpliwości. Świadczą o tym nie tylko pozornie dziwne i niezrozumiałe wolty polskiej polityki zagranicznej w latach 30, ale także takie wydawałoby się niepowiązane ze sobą fakty, jak niedemokratyczne z dzisiejszego punktu widzenia, zapisy w konstytucji kwietniowej o mianowaniu następcy prezydenta, co dowodzi, że jej twórcy przewidywali długą, kilkudziesięcioletnią okupację Polski, czyli właśnie wariant „Sowiety biją Niemców”, operacyjnie bezsensowne rozciągnięcie polskich sił obronnych we wrześniu 1939 roku przy samych granicach, a także bulwersujący i zaskakujący rozkaz Rydza – Śmigłego „Z Sowietami nie walczyć”, który w świetle opisanego planu jest z kolei logiczny i zrozumiały, jeżeli Polska właśnie pod żadnym pozorem nie mogła w trakcie wojny na arenie międzynarodowej występować jako wróg ZSRR. Kto jeszcze należał do spiskowców? No cóż, wystarczy zobaczyć, kogo prezydent Mościcki, kiedy przyszło co do czego, mianował swoim następcą. Nie żadnego z wielu, wydawałoby się rozsądnych, kandydatów, ale ambasadora w Rzymie, mającego opinię birbanta, lenia, hulaki i idioty, generała Bolesława Wieniawę – Długoszowskiego. Postać, co się zowie kontrowersyjną, ale zarazem bardzo bliską Piłsudskiemu, a potem Mościckiemu. W tym miejscu nasze spekulacje stają się już bardzo spekulatywne, ale pomyślmy, czy cała ta otaczająca Wieniawę kontrowersyjna otoczka nie była przypadkiem jego własnym dziełem, swoistą zasłoną dymną, powodującą, że żaden przeciwnik nigdy by nie potraktował go poważnie? Przy dopuszczeniu tej możliwości, można uznać, że Wieniawa nie tylko był ważną figurą w tym planie, ale, kto wie, może nawet jego autorem?

 

Skoro Polska musi stracić większość Kresów i zostać zsowietyzowana, to niech to będzie raczej Polska z Olsztynem, Wrocławiem, Gdańskiem i Szczecinem (a gdyby nie skrajna nieudolność Sikorskiego, to także z Królewcem i zapewne Lwowem – jako miasto formalnie nie leżące na wschód od linii Curzona, był on do uratowania, nawet jeszcze w 1944 roku) potencjalnie zdolna do nawiązania przyjaznych stosunków z przyszłymi Niemcami, niż Polska tych miast pozbawiona – tak najkrócej można streścić ten nieznany z nazwy i autorstwa plan realizowany przez Mościckiego, Becka i Rydza. Realnie grali oni na najoptymalniejszy, najkorzystniejszy w danych warunkach dla Polski scenariusz. I to grali, jak się w końcu okazało, zwycięsko. Pomnik Beckowi jak najbardziej się należy. Znacznie bardziej niż mizernym i nieudacznym figurom z „rządu londyńskiego”, które część, choć na szczęście nie całość, tego wysiłku zdołały zmarnować. Należy też zwrócić uwagę, że żadna z postaci, które uznaliśmy za członków wewnętrznego kręgu wtajemniczonych nie pożyła długo, a śmierć praktycznie każdego z nich zaszła, w co najmniej podejrzanych, okolicznościach. Co do Rydza nawet data śmierci (1941/1942) nie jest pewna, a co dopiero jej przyczyna. Beck miał rzekomo umrzeć w 1944 na gruźlicę, chorobę, na którą nigdy nie chorował i która już była wtedy uleczalna. Wieniawa podobno w 1942 popełnił samobójstwo, zaraz po tym, jak rząd Sikorskiego, po długich zabiegach, powierzył mu wreszcie jakaś funkcję i to wbrew temu, co zwykło się o tym sądzić – istotną. Wreszcie Mościckiemu, udało się nawet dożyć do końca wojny i umrzeć dopiero zaraz później, chociaż już w 1943 „nagle” się rozchorował. Tylko Składkowski, jak się wydaje, umarł rzeczywiście z przyczyn naturalnych. Plan zatem, nie tylko istniał, ale i komuś wielce potężnemu i wpływowemu się nie podobał.

 

Czy zatem „Pakt Ribbentrop – Beck” zawiera wyłącznie błędy, chciejstwo i myślenie życzeniowe? Po długich poszukiwaniach udało się jednak znaleźć jeden argument Zychowicza, który faktycznie można uznać za zasadny i prawdziwy. Chodzi oczywiście o polskie straty podczas wojny. Nie ulega bowiem wątpliwości, że, gdyby Polska przed III Rzeszą w 1939 roku się ugięła, byłyby one mniejsze. Po pierwsze jednak, nie wiadomo o ile mniejsze. (trzy miliony zamiast sześciu?) Po drugie, znaczna część tych strat była spowodowana nieszczęsną akcją „Burza” a zwłaszcza Powstaniem Warszawskim, którego autorzy, choć na mniejszą skalę, popełnili dokładnie wszystkie te błędy i zaniechania, które Zychowicz przypisuje Beckowi, ale, w przeciwieństwie do okładanego na wszystkie sposoby Becka, nie spotkały się one nawet z ułamkiem krytyki kierowanej pod adresem ministra. Za tą część strat i ofiar na pewno nie odpowiada sanacja, ale jej nieudaczni następcy z Londynu i Warszawy. Po trzecie wreszcie, sam Zychowicz w swojej książce przyznaje, że w roku 1939, ani Beck, ani w ogóle nikt na świecie, nie był w stanie przewidzieć, że reżim nazistowski okaże się aż tak bezwzględny i w skali okrucieństwa przebije nawet bolszewików. Zapewne sami naziści nie byli jeszcze tego świadomi. Można było zatem kalkulować, że choć niemiecka okupacja okaże się zapewne dla Polski bardziej brutalna i mniej przyjemna niż ta z lat 1915-1918, to jednak że nie będzie ona brutalna aż tak. W tym jednym Beck, jego zwierzchnicy i współpracownicy rzeczywiście się pomylili. Ale też tylko w tym jednym. Po czwarte wreszcie, o czym zwykle w ogóle się nie wspomina, straty i zniszczenia Niemiec i ZSRR były od polskich jeszcze wyższe.

 

Kto w rzeczywistości, patrząc z długiej perspektywy czasowej, wygrał II wojnę światową? Przypominam w tym momencie wykres z początku artykułu pokazujący potencjały państw w 1939 roku. Jak te wskaźniki, dla tych samych krajów, wyglądają w roku 2011? Oto odpowiednia tabelka:

 

Stosunek potencjałów	1939	2011	Zmiana 1939-2011
Polska – USA	1:9,85	1:19,22	95,12%
Polska – Wlk Brytania	1:7,7	1:3,9	-49,3%
Polska – Niemcy	1:7,6	1:3,86	-49,2%
Polska – ZSRR/Rosja	1:7,4	1:3,52	-52,4%
Polska – Francja	1:4,55	1:3,57	-21,53%
Polska – Japonia	1:2,75	1:4,07	48%
Polska-Włochy	1:2,5	1:3,01	20,4%
Polska – Chiny	1:1,85	1:16,46	789,7%

 

 

Dla osób, którzy o Polsce i Polakach opinię mają jak najgorszą, rezultat może zaskakiwać. Polska bowiem, w wyniku wojny i jej dalekosiężnych skutków, straciła dystans praktycznie wyłącznie w stosunku do mocarstw pozaeuropejskich, USA, Japonii i Chin, których najdalej nawet idące wzmocnienie w niczym nam przecież nie zagraża. Natomiast Polska wygrała zarówno w stosunku do Niemiec (III Rzeszy, której już nie ma), jak w stosunku do Rosji (ZSRR, którego już nie ma). Ba, wyszła na tym lepiej niż jej wiarołomni i niepewni sojusznicy z Zachodu Francja i Wlk Brytania, której polityką w trakcie wojny tak się Zychowicz zachwyca. Co więcej, trend widoczny w tabelce wcale się nie skończył i wzrost Polski w Europie nadal trwa. Natomiast takiej Rosji, jak można się spodziewać, w ciągu 10-20 lat, nie będzie już wcale.

 

Z Polską naprawdę nie opłaca się zadzierać, ani jej lekceważyć. Ktokolwiek w historii próbował, marnie skończył.

 

Sojusz z III Rzeszą nic kompletnie Polsce nie dawał i nie pozwalał długofalowo rozwiązać żadnego ze stojących przed II RP problemów. Jedyny racjonalny cel, dla którego można by go rozważać – czyli powalenie stalinowskiego imperium, był wtedy absolutnie nie do osiągnięcia i przecież nawet sam Hitler nie planował realnie w latach 30 takiego zamierzenia, jedynie łudząc publikę, w tym polską, takimi hasłami. Ze względu na znikomość polskiego potencjału, nawet najmędrsze decyzje podejmowane w Warszawie, nie były w stanie zauważalnie zmienić przebiegu II wojny św. w skali światowej, czy nawet europejskiej. Mogły natomiast, jak starałem się wykazać – zmodyfikować wojenne i powojenne losy samej Polski.

Wbrew temu, co można często w publikacjach ideowo pokrewnych z Zychowiczem wyczytać, nie jest prawdą, że spotkał nas los najgorszy z możliwych. Przeciwnie, był ów los zbliżony do optymalnego, to znaczy najlepszego z realnie dostępnej palety. Lepszym wariantem mógł być tylko PRL dodatkowo z Królewcem i położonym prawie na samej jego granicy Lwowem. Gorszym – PRL z dzisiejszymi granicami wschodnimi, ale bez Szczecina, który wysępiliśmy przysłowiowym psim swędem, wbrew literze traktatu jałtańskiego, potem kolejno, PRL bez Wrocławia, PRL bez Olsztyna, PRL ograniczony do dawnego Królestwa Kongresowego, Wielkiego Księstwa Poznańskiego i zachodniej Galicji, wreszcie najgorszy, ale też wyobrażalny wariant – Polska Socjalistyczna Republika Radziecka, która by na pewno powstała, gdyby II RP zgodziła się w 1939 roku na „pomoc” Stalina, ale którego to wariantu nie można też wykluczyć w proponowanej przez Zychowicza alternatywie. Bo przecież faktycznie, jak twierdzi autor „Paktu Ribbentrop – Beck”, Stalin potraktował zdobytą przez siebie Europę wschodnią jako pewien pakiet, ale przecież, gdyby w największym kraju tego pakietu miałby nie kłopotliwego „sojusznika sojuszników”, ale bardzo dla siebie wygodnego zdeklarowanego wroga, to i jego decyzja dotycząca całego tego „pakietu” mogłaby być inna.

Polską racją stanu przed i w trakcie II wojny była właśnie jak najbardziej widoczna i hałaśliwa walka z Niemcami, które wojnę i tak musiały przegrać, co się znakomicie udało, a do czego przyczynili się nawet komuniści, wysyłając jednostki swojej 1 AWP do szturmu Berlina, przy równoczesnym unikaniu jakichkolwiek pozorów wrogości do Stalina i jego ZSRR, który wojnę „wygrać” (w sensie zająć Europę Środkową, de facto, jak przekonująco wykazał Suworow była to dla ZSRR klęska) musiał, co udało się w stopniu, powiedzmy, zadowalającym. Czechom ich uległość wobec Rzeszy, mimo, ze w końcu trafili do obozu aliantów, właśnie niczego w dłuższej perspektywie nie przyniosła, a Stalin i tak ich w końcu okroił. Polsce zaś zwrócił nawet Białystok, choć miasto to zostało już formalnie i oficjalnie przyłączone do państwa robotników i chłopów „na wieczne czasy”. Wobec nikogo innego nie był kremlowski satrapa taki hojny.

Polityka „neojagiellońska” zaś nie mogła być w tym czasie rozważana jako poważna opcja. I Polska była na nią zwyczajnie za słaba i narody wschodnioeuropejskie żadnej współpracy z Polską sobie nie życzyły. Nawet dzisiaj nie jest to jeszcze możliwe. Polska nadal musi mozolnie budować swój potencjał, i powolutku prezentować się jako atrakcyjna alternatywa. W tym duchu należy np odbierać otwarcie granic z obwodem kaliningradzkim. Nie ma bowiem lepszej metody, na przekonanie tamtejszych mieszkańców, że Polska jest bliżej niż Rosja, a poziom życia jest w niej nieporównywalnie wyższy.

 

 

Piotr Zychowicz

„Pakt Ribbentrop-Beck”

Rebis Poznań 2012

Pomnik Becka cz I

 

 

Niniejszy artykuł został wysłany do Piotra Zychowicza. Ów, co trzeba mu przyznać, nawet odpowiedział. Niestety nie merytorycznie, a w stylu „jest Pan dla mnie nieuprzejmy” 😦