Patrioci i idioci

Ostatnie wybory parlamentarne wyróżniły się tym, że, po raz pierwszy od momentu jego ustanowienia, próg wyborczy przekroczony został przez inicjatywę polityczną autorstwa Janusza Korwina Mikke, jednego z najstarszych weteranów polskiej sceny politycznej. Były to też pierwsze wybory, w których nie wystąpił efekt „zmarnowanego głosu”. Wszystkie komitety, które zarejestrowały listy w całym kraju, do parlamentu się dostały.

Pod innymi jednak względami, były to wybory, aż nadto zwyczajne. Znów nie popisały się, badające opinię wyborców, firmy sondażowe. Wypracowana, w innym niż polskie, otoczeniu społecznym i politycznym, metodologia badań preferencji politycznych, w najbardziej oczywisty sposób, nie do końca sprawdza się w polskich warunkach, a nadal nikt nie potrafi jej miarodajnie skorygować. Wyniki wyborów w porównaniu z sondażami przedstawia wykres:

Widzimy na nim, po kolei, średnią z przedwyborczych sondaży z października, wraz z odchyleniem standardowym pokazanym za pomocą czarnej kreski, wyniki sondażu exit poll przeprowadzanego w momencie wyborów, sondażu late poll, oraz wyników rzeczywistych. Gołym okiem widać, że chociaż wynik SLD i PIS udało się firmom sondażowym przewidzieć dość trafnie, o tyle poparcie dla pozostałych partii zostało ewidentnie zaniżone, w przypadku Konfederacji i PSL aż o ponad dwa odchylenia standardowe. Oczywiście sondaże z października 2019 są uśrednione. Były firmy, które okazały się profesjonalne, była też kompletna amatorszczyzna. Listę firm sondażowych wraz ze średnim, podanym w pkt procentowych mierzonego poparcia, błędem kwadratowym przypadającym na partię, przedstawia poniższa tabelka. Za granicę przyzwoitości można uznać średni błąd na poziomie 1 pkt proc

Firma sondażowa	Średni błąd kwadratowy
Pollster	0,6%
Indicator	0,7%
Kantar	0,8%
IBRiS	1,0%
Estymator	1,3%
Social Changes	1,3%
CBOS	1,9%

Sondaże, oprócz samego poziomu poparcia dla poszczególnych partii, próbują też czasami mierzyć, jaki konkretnie elektorat dane siły polityczne popiera. Wypytuje się ankietowanych, nie tylko o to, na kogo by zagłosowali, ale także o ich wiek, zarobki, wykształcenie, miejsce zamieszkania, stan zdrowia i wiele innych tzw. wrażliwych danych. Nie trzeba chyba detalicznie wyjaśniać, jak bardzo ta metoda zbierania danych jest zawodna. Przepytywani zwykle nie mają ochoty na podawanie takich informacji, a im dłuższa i bardziej skomplikowana jest ankieta, tym mniejsza jest chęć na wypełnianie jej w ogóle. W rezultacie, zebrane dane pochodzić będą głównie od pewnej specyficznej grupy wyborców, bardzo od reprezentatywności dalekiej.

Aby uniknąć takiej metodologicznej wpadki, naszą analizę elektoratów oprzemy, nie na subiektywnych i niereprezentatywnych deklaracjach, ale na twardych danych, w postaci rzeczywistych wyników wyborów, podanych przez PKW. Oprócz samej liczby głosów oddanych na poszczególne komitety wyborcze w poszczególnych gminach, można w nich znaleźć wiele innych interesujących informacji, z których wykorzystamy pięć. Podkreślić w tym miejscu należy, że cała poniższa analiza, dotyczy nie samych partii startujących w wyborach i ich programów, ale cech ich wyborców – tych, którzy na nie, 13 października naprawdę zagłosowali, a nie tylko wyrazili taką chęć w sondażu.

Pierwszą z rozpatrywanych cech, w miarę oczywistą, jest wielkość danej gminy. Nie ulega bowiem wątpliwości, że ma ona zasadniczy wpływ na rozkład preferencji politycznych mieszkańców, co przejawia się istnieniem jaskrawych różnic w wynikach wyborów, pomiędzy miastem a wsią. Kolejną istotną informacją, jest liczba głosujących przez pełnomocnika. Jest ona najlepszym osiągalnym przybliżeniem stanu zdrowia, a tym samym i wieku wyborców. Im ktoś jest starszy i bardziej schorowany, tym większe jest prawdopodobieństwo, że właśnie w ten sposób zagłosuje. Następnie mamy głosowanie na podstawie zaświadczeń. W ostatnich wyborach parlamentarnych, tak samo zresztą jak w, poprzedzających je, majowych wyborach do europarlamentu, najwyższy odsetek takich głosów, nawet do 50% wszystkich, oddano w popularnych miejscowościach turystycznych, górskich i nadmorskich. Ponieważ, ani wybory obecne, ani eurowybory, nie odbywały się w tradycyjnym okresie urlopowym, można uznać, że takie głosowanie koreluje z zamożnością wyborców, dla których weekendowy wypad do hotelu w górach, lub nad morzem, nie stanowi zauważalnego wysiłku finansowego. Czwarty parametr to frekwencja. Im jest wyższa, tym z większym poziomem upolitycznienia, obywatelskiej troski o państwo, czyli po prostu patriotyzmu, mamy do czynienia. Ostatnią i najbardziej wstydliwą kwestią są głosy nieważne. Niezależnie od tego, jak bardzo autorowi i czytelnikom niniejszego eseju, może się to wydawać niewiarygodne, zbiór osób, dla których prawidłowe wypełnienie dwóch prostych kart do glosowania, stanowi zbyt wielkie wyzwanie intelektualne, nie jest zbiorem pustym. Odsetek głosów nieważnych koreluje z przeciętnym poziomem inteligencji wyborców. Im jest on wyższy, tym ta inteligencja jest niższa.

Mając te pięć parametrów, podanych uprzejmie przez PKW w postaci liczbowej, zbadamy teraz ich korelacje z poziomem poparcia dla poszczególnych partii. Wynik przedstawiono na poniższym wykresie. Uwzględniono jedynie korelacje istotne statystycznie, czyli takie, dla których prawdopodobieństwo tego, że pojawiły się przypadkowo, jest mniejsze niż 1%.

Wynik naszej analizy, nie do końca odpowiada powszechnemu wyobrażeniu, jaki w obiegu medialnym na ten temat kursuje. Faktycznie wyborcy PIS, zwycięzcy tych wyborów, tak jak to głoszą mądrości ludowe, wywodzą się ze wsi (największa ujemna korelacja z wielkością), są najstarsi (najwyższa dodatnia korelacja z pełnomocnikami) i biedni (największa ujemna korelacja z zaświadczeniami). Nie są już jednak najgłupsi. Zniknęła bowiem, a ściśle rzecz biorąc, stała się statystycznie nieistotna, obecna jeszcze w poprzednich eurowyborach, ich ujemna korelacja z głosami nieważnymi. Co do elektoratu pozostałych partii, zwłaszcza Konfederacji, to odbiega on od powszechnego wyobrażenia na swój temat, w znacznie większym, niż elektorat PIS, stopniu.

Ogólnie, głosujących w wyborach, można podzielić na dwie, bardzo wyraźnie odrębne grupy, w matematyce zwane klastrami.

Do pierwszego z nich, należą wyborcy miejscy, dobrego stanu zdrowia, czyli młodzi i w średnim wieku, ponadprzeciętnie inteligentni, czyli zapewne też wykształceni, zamożni i patriotycznie nastawieni. Drugi klaster to elektorat wiejski, starszy, biedny, niezbyt inteligentny i odnoszący się do spraw publicznych z głębokim dystansem. Starożytni Helleni nazwaliby ich „idiotes”.

Powstanie tych klastrów jest główną i najważniejszą zmianą, jaka zaszła pomiędzy eurowyborami, w których obowiązywała prosta dychotomia, podział na jednoelementowy klaster PIS i anty-PIS, czyli wszystkich pozostałych, a wyborami parlamentarnymi. Rozpad Koalicji Europejskiej i przyłączenie się resztek ruchu KUKIZ do PSL miał więc dużo większe politycznie znaczenie, niż to by się mogło wydawać. W poniższej tabelce umieszczono współrzędne środków opisanych klastrów, wraz z partiami, na które dany klaster zagłosował.

	KO, SLD, KONFEDERACJA	PIS, PSL
Wielkość	26,0%	-22,5%
Pełnomocnicy	-19,4%	8,7%
Zaświadczenia	13,4%	-11,2%
Frekwencja	21,6%	-24,2%
Nieważne	-8,2%	22,8%

Wbrew zatem temu, co powszechnie, także wśród polityków Konfederacji, się na ten temat sądzi, jej wyborcy należą do tej samej grupy, co wyborcy KO i SLD, a z głosującymi na PIS, nie łączy ich praktycznie nic. Naturalnie istnienie opisanych klastrów nie oznacza, że nie ma w ich obrębie żadnych różnic, a jedynie, że te różnice są znacznie mniejsze, niż różnice pomiędzy klastrami. PSL, na ten przykład, ma wyborców młodszych i zdrowszych, ale też i głupszych, niż PIS. W obrębie klastra patriotycznego natomiast, wyborcy SLD odstają inteligencją w dół od pozostałych, natomiast elektorat Konfederacji jest mniej od tamtejszej średniej zamożny, czyli, można zaryzykować twierdzenie, że jest on po prostu młodszy. I jako taki, jeszcze się pozycji majątkowej i zawodowej w życiu nie dorobił. Z różnicy między sondażem exit poll, a wynikiem rzeczywistym, można też wywnioskować, że idioci preferują głosowanie poranne, podczas gdy klaster miejski (SLD i Konfederacja) głosuje raczej wieczorem.

Konsekwencją istnienia klastrów, są korelacje pomiędzy poparciem dla poszczególnych komitetów wyborczych. Partie patriotyczne, mają ze sobą korelacje dodatnią. Najsilniejszą w parze KO-SLD, gdzie przekracza ona 70%, słabszą, ale nadal statystycznie znaczącą, w parach z udziałem Konfederacji. Wyborcy tych ugrupowań, bez większych rozterek i ceregieli, przenoszą swoje poparcie na partie sąsiednie. Najchętniej na styku KO-SLD, ale i elektorat Konfederacji, w znaczącej liczbie uczestniczy w tym procesie. Wszystkie należące do tego obywatelskiego klastra partie, mają za to bardzo silną, sięgającą niemal -90%, ujemną korelację z partiami klastra idiotów. Przepływ elektoratu praktycznie tu nie zachodzi.

To nowe polityczne rozdanie, tworzy też swoisty „horyzont zdarzeń”, który bardzo utrudnia prześledzenie przepływów poparcia wyborczego, pomiędzy wyborami poprzednimi z 2015 roku, a wyborami dzisiejszymi. Oto liczba głosów oddanych na poszczególne ugrupowania w roku 2015 i obecnie.

Założywszy rozsądnie, że ówcześni wyborcy Nowoczesnej poparli dzisiaj KO, a elektorat RAZEM przeszedł do SLD, najbardziej prawdopodobne jest, że poparcie dla KUKIZa zostało rozparcelowane między Konfederację a PSL, natomiast PIS najlepiej udała się mobilizacja elektoratu uprzednio niegłosującego, obecnie skorumpowanego „500+” Jaki to jest konkretnie elektorat, będzie jeszcze mowa w dalszej części eseju. Alternatywną, choć mniej prawdopodobną, możliwością jest rozbiór KUKIZa pomiędzy PSL a SLD, oraz ponadprzeciętny napływ do Konfederacji korwinowskich „kuców”, młodych, głosujących po raz pierwszy, wyborców.

Naszym następnym krokiem, będzie teraz zbadanie poparcia dla poszczególnych komitetów wyborczych, w rozbiciu na gminy. Rozkład taki jest widoczny na kolejnym wykresie. Na osi poziomej zaznaczono odsetek głosów oddanych na daną partię a na osi pionowej, odsetek gmin, w których taki właśnie wynik wyborczy miał miejsce.

Tym razem wyraźnie wyróżnia się elektorat Konfederacji. Jest on, ze wszystkich innych, najbardziej równomiernie rozmieszczony w skali kraju. Poparcie dla tej partii, nie zmienia się z gminy na gminę, praktycznie wcale. Często prezentowane w mediach różnice geograficzne w preferencjach politycznych obywateli, różnice odziedziczone po II wojnie światowej, a nawet jeszcze po rozbiorach, stopniowo, z wyborów na wybory, się w Polsce zacierają, ale to właśnie Konfederacja jest tu niekwestionowanym liderem, pierwszą partią naprawdę ogólnopolską, mając program, którego atrakcyjność, w ogóle nie zależy od miejsca zamieszkania adresatów. Pozostałe partie nadal do tego nie doszły.

Drugim, słabiej na wykresie widocznym, niemniej ewidentnym, fenomenem, jest rozkład poparcia dla PIS. Dla wszystkich innych partii, ma on jeden wyraźny „pik”, gdzie odsetek gmin z danym poparciem osiąga swoje maksimum, najwyższy w przypadku Konfederacji. W przypadku PIS jednak, rozkład poparcia jest bimodalny i ma dwa wyraźne maksima, odpowiednio przy 45% i 66% poparcia w danej gminie. Podobny bimodalny rozkład miało w majowych eurowyborach poparcie dla Koalicji Europejskiej. Była ona właśnie koalicją i składała się z kilku różnych niedopasowanych politycznie elementów. Konsekwentnie jej wyborcy stanowili oddzielne grupy z własnymi, odrębnymi rozkładami poparcia, które, zsumowane, dały właśnie ów efekt podwójnego szczytu. Owa niespójność była zresztą powodem, dla którego KE rozpadła się zaraz po eurowyborach.

Nieomylnie oznacza to, że również elektorat PIS dzieli się na dwie, zupełnie odrębne grupy, co potencjalnie jest ogromną słabością tej, pozornie monolitycznej, jednolitej i skrajnie scentralizowanej partii i umiejętnie wykorzystane przez jej przeciwników, może łatwo doprowadzić ją do rozpadu i upadku. Aby dopomóc w tym zbożnym dziele, spróbujmy teraz zidentyfikować i rozróżnić te dwie populacje sierot po PRL. Na ostatnim wykresie przypisał autor gminy, należące do tych dwóch odrębnych pików poparcia, do poszczególnych województw.

Pik 66% to tradycyjny geograficzny bastion PIS. W prostej linii potomkowie Goralenvolku. Polska wschodnia i południowo-wschodnia, a dokładniej prowincja tego obszaru, bo tamtejsze miasta są już znacznie bardziej patriotyczne. To wyborcy PIS o „wysokiej jakości”. Fanatyczni wyznawcy pisowskiego socjalizmu, zdeterminowani, aby pójść i zagłosować właśnie na PIS, a nie na kogokolwiek bądź innego. Nawet najbardziej drastyczne kompromitacje, afery gospodarcze, obyczajowe i kryminalne autorstwa swoich wybrańców, czy nawet całkowity kataklizm gospodarczy, nie zniechęcą ich do udzielania poparcia swoim idolom.

Inaczej jednak sprawy się mają z pikiem 45%. Mieszczą się tu duże i średnie miasta położone w tej, zdefiniowanej wyżej, pisowskiej strefie, w których PIS ma poparcie jednak sporo niższe, niż na otaczającej je prowincji. Głównie jednak występuje ów pik, na pozostałej części Polski i jak wykazuje bardziej subtelna, na poziomie powiatów, analiza, pokrywa się z terenami „pegieereowskimi”, miejscowościami najbardziej oddalonymi od nowoczesnej gospodarki, zapuszczonymi i zdewastowanymi. To elektorat nie socjalistyczny, ale socjalny, roszczeniowy, kupiony za osławione „500+”. Są to, całkowicie obojętni na wszystko, co wykracza poza czubek ich własnego nosa, koniunkturaliści. Zagłosowali ze strachu przed utratą „500+”, ale chętnie przerzucą poparcie na każdego, kto w sposób dla nich wiarygodny, coś im obieca. Lepper, Palikot, czy Kaczyński – wszystko im jedno. Musi być to jednak obietnica konkretna, materialna, bo gadanie o praworządności, jakości instytucji państwowych, roli Polski w gospodarce światowej, podatkach, czy globalnych trendach cywilizacyjnych, co czynią partie z klastra obywatelskiego, nie obchodzi ich wcale.

Na szczęście na tym terenie PISowi wyrósł właśnie konkurent, którego pojawienia się, jako żywo, niżej podpisany się w tym miejscu nie spodziewał i który zyskał właśnie olbrzymią szansę na odebranie PIS znaczącej części jego obecnego wśród idiotów poparcia.

Wbrew temu, co „wszyscy wiedzą” jednak, tym konkurentem nie jest Konfederacja. I próby rywalizowania z PISem o elektorat, co liderzy tej formacji do tej pory zwykli czynić, będą zawsze nieskuteczne. Elektorat PIS jest na wskroś albo socjalistyczny, albo socjalny i jak wynika z negatywnej korelacji z frekwencją, losy Polski jako zbiorowości, nic go nie obchodzą. Jako partia spozycjonowana jako część klastra miejskiego, patriotycznego, Konfederacja jest skazana na rywalizację o wyborców z KO i SLD, a to oznacza konieczność totalnej krytyki PIS i negowania jego programu i tez propagandowych w całości.

Autor artykułu zawsze się spodziewał, że polska scena polityczna w końcu upodobni się do swoich odpowiedników w rozwiniętych krajów Zachodu, tak samo, jak polskie społeczeństwo upodabnia się do tamtejszych społeczeństw. Kilka razy miał on już wrażenie, że ta konwergencja właśnie zachodzi i jak do tej pory, okazywało się to przedwczesne. Ale tym razem analogia jest już naprawdę silna. Jest już i progresywna lewica (SLD) i konserwatywna prawica (KO) i „siła antysystemowa” w postaci Konfederacji. PIS zaś, niezależnie od swoich pozorów siły i potęgi, jest jednak polityczną efemerydą, tak samo jak PZPR na której się wzoruje, a która rządząc od PIS znacznie dłużej, nie pozostawiła jednak w Polsce żadnych trwałych śladów swojej obecności. Nie może w XXI wieku trwale istnieć i dominować siła polityczna z programem wyciągniętym z pierwszej połowy wieku XX. Niestety, ta ulotność nie oznacza, że PIS nie jest w stanie dokonać w Polsce żadnych szkód. Szkodzić może i to z zapałem robi. Naprawdę lepiej by było, aby idiotów, sieroty po PRL, póki jeszcze w Polsce żyją, dało radę zagospodarować PSL.

Skrócona wersja niniejszego eseju była opublikowana w 1539-1540 numerze tygodnika „Najwyższy Czas”